Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyılda dönüşen kimliğinin en görkemli sembol yapılarından biri olan Dolmabahçe Sarayı 166 yaşına girdi.
Beşiktaş Kıyı Sarayı’nın fonksiyonellik açısından eksik kaldığının hissedildiği Sultan Abdülmecid devrinde (1839-1861) imaline karar verilen Dolmabahçe Sarayı’nın inşasına 13 Haziran 1843’te başlandı.
Altı Osmanlı padişahını ağırladı
Sarayın üretiminde periyodun kıymetli mimarları Abdülhalim Beyefendi, Altunizade İsmail Zühtü Paşa, Karabet Balyan, Ohannes Serveryan, Nikoğos Balyan ve James William Smith vazife aldı.
Boğaz’a nazır harika bir görünüme hakim pozisyonda 110 bin metrekarelik alana inşa edilen Dolmabahçe Sarayı, 7 Haziran 1856’da kullanıma açıldı. Antik devirlerde gemilerin demirlediği koy, sarayın yapılmasıyla saltanatın beğenilen ikametgahı haline geldi.
Osmanlı Hanedanı’nın, Topkapı Sarayı’ndan Dolmabahçe’ye yerleşmeye başlaması Osmanlı siyasi ve toplumsal hayatında bir değişimin olduğunu gösterdi. Dolmabahçe Sarayı’nın batılı üslup mimari ile harmanlanmış yapısı Osmanlı’nın fikir ve ruh dünyasındaki dönüşümü gözler önüne serdi.
Dolmabahçe Sarayı, Sultan Abdülmecid, Sultan Abdülaziz, Sultan Abdülhamid, Sultan 5. Murat, Sultan Reşat, Sultan Vahdettin ve Halife Abdülmecid’i, Cumhuriyet’in ilanıyla Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü’yü ağırladı.
Türkiye’deki en büyük monoblok saray
Fonksiyonel olarak üç kısma ayrılan Dolmabahçe Sarayı, devletin idare işlerinin yürütüldüğü Mabeyn-i Hümayun (Selamlık), padişah ve ailesinin özel hayatına ilişkin Harem-i Hümayun (Harem), bu iki kısım ortasında padişahın kıymetli devlet merasimleri için ayrılan Muayede Salonu’ndan (Tören Salonu) oluşuyor.
Dolmabahçe Sarayı, 285 odası, 44 salonu, 68 tuvaleti, 6 hamamı ve 6 balkonuyla 14 bin 595 metrekarelik bir alan üzerine monoblok bina olarak yapılan Türkiye’deki en büyük saray özelliğini koruyor.
Rokoko, Barok ve Neo-klasik mimari şekillerini yansıtan Dolmabahçe Sarayı, Topkapı Sarayı’ndan mimari plan manasında da farklılık gösteriyor.
Topkapı Sarayı’nda vakit ve ihtiyaçlara nazaran genişleyen ve değişen bir tasarım kelam konusuyken Dolmabahçe Sarayı’nda evvelden belirlenmiş bir tasarım ve plan sistemi hayata geçirildi.
Barok tarzdaki kristal merdivenler ihtişamıyla ünlü
Dış cephesinde vücut duvarları taştan, iç duvarları tuğladan ve döşemeleri ahşaptan yapılan Dolmabahçe Sarayı’nda Sarıyer taşı, Foça taşı, Karamürsel od taşı üzere gereçlerin yanı sıra Marsilya ve Trieste’den özel olarak getirilen taşlar kullanıldı.
Mermer olarak ise Marmara mermeri tercih edildi. Geneli ahşap materyal, çatıları ise kurşundan kaplanan sarayın ihtişamlı kısımlarının başında gelen kristal merdivenlerinin çatı örtüsü, cam tonozdan imal edildi.
Sarayın protokol girişi olan Medhal Salon’dan üst kata çıkan merdivenler sarayın itibar kısımlarından biri. Kristal Merdivenler olarak anılan bu geçiş kısmının bir öteki ismi Saltanat Merdivenleri. Barok tarzda dönüş açılarıyla kıvrılarak yükselen merdivende tırabzan ayaklarının kristalden oluşu bu kısmın kıymetini ve ününü artırıyor.
Tam ortasında görkemli bir kristal avizeyle de tavandaki cam tonoz örtüden gün ışığını alan merdivenler, kristalin ışıltısını ve gün ışığının ağırbaşlılığını yansıtan bir heybete sahip.
Muayede Salonu’nun göz dolduran ışıltısı
Osmanlı Devleti batılılaşma sürecinde saray dekorasyonunda cam eserlere yük verdi. Bunların en kıymetlileri ortasında Fransız Baccarat ve İngiliz imali avizeler yer aldı. Gündelik eşyalardan mimari kesimlere kadar yapının her kısmı kristalin ışıltısıyla göz alıcı bir tesire sahip oldu.
Bu tesirin ağır biçimde hissedildiği en görkemli kısım ise Muayede Salonu. Bayram merasimlerinin gerçekleştirildiği bu salon, kimi vakit yabancı devletlerden gelen resmi konuklar için ziyafetlerin verildiği bir yer olarak kullanıldı, Cumhuriyet’in ilanıyla bir arada Mustafa Kemal Atatürk’ün ıslahat çalışmalarına da tanıklık etti.
Görenleri boyutlarıyla büyüleyen kristal avize ise sarayın en geniş ve yüksek salonunun hacmini daha da açığa vurmasıyla dikkati çekiyor. 1852’de Sultan Abdülmecid tarafından İngiltere’ye sipariş edilen avize, 1,5 yıl sonra İstanbul’a ulaştı.
664 mumluklu, 4,5 ton tartısındaki bu eşsiz avize, Londra’da Frederick Rixon tarafından tasarlandı, Hancock Rixon&Dunt firmasınca üretildi. Bu heybetli avize İngiltere’den İstanbul’a 67 sandık içinde yedek kesimleriyle geldi. İngiltere’den gelen iki usta, avizeyi iki ayda yerine takabildi.
Osmanlı’da çağdaşlaşmanın simgesi
Milli Saraylar Yönetimi Başkanlığı Müzecilik ve Tanıtım Dairesi Lideri Güller Karahüseyin, Dolmabahçe Sarayı’nın inşa ediliş kıssasını ve içinde yer alan kıymetli ögeleri anlattı.
Kendi içine kapanan bir devletin dışa açılması, dünyanın sayılı güçlerinden biri olduğu şuurunun hem ülke içinde hem de milletlerarası alanda yine tesis edilmesi için Batılı manada bir saray yapılması gereksinimi doğduğunu belirten Karahüseyin, bu nedenle sarayın 19. yüzyılın en değerli mimari yapılarından biri olarak inşa edildiğini söyledi.
Karahüseyin, Dolmabahçe’nin birebir vakitte Sultan 3. Ahmet ile başlayan Batılılaşma ve yenileşme sürecinin 19. yüzyılda geldiği boyutu gözler önüne serdiğini ve çağdaşlaşmanın bir simge yapısı olduğunu tabir etti.
Topkapı Sarayı’ndan Dolmabahçe Sarayı’na geçişin bir anda olmadığını lisana getiren Karahüseyin, 1868’e kadar bayramlaşma merasimlerinin Topkapı Sarayı’nda yapılmaya devam edildiğini belirtti.
Cumhuriyet’in ilanından sonra Dolmabahçe Sarayı’nın Cumhurbaşkanlığı makamı olarak kullanıldığını, Atatürk’ün 4 yıl boyunca aralıklarla Dolmabahçe Sarayı’nda yaşadığını anlatan Karahüseyin, protokol yerinde lisan kurultayları ve tarih kongresinin yapıldığını söyledi.
“Atatürk’ün vefatından sonra sarayı yüzbinler ziyaret etti”
AA’nın haberine nazaran, Dolmabahçe Sarayı’nın dışarıdan bakıldığında tam bir batılı saray görünümünde olduğunu lakin içine girildiğinde Osmanlı gelenek ve kültürüne ait ayrıntıların ana çizgileriyle görüldüğünü tabir eden Karahüseyin, sarayın Türk meskeni planına nazaran tasarlandığını vurguladı.
Karahüseyin, sarayda ayrıyeten veliaht, agavat, bendegan ve baltacılar daireleri ile saray mutfakları kısımlarının bulunduğunu lisana getirdi.
Sarayın tefriş ve dekorasyonunda Paris Operası dekoratörü Charles Sechan’ın vazife aldığını belirten Karahüseyin, sanatkarın bilhassa padişaha ilişkin yerlerde tefrişteki ögeleri belirlediğini anlattı.
Karahüseyin, bugün artık müze olarak hizmet veren Dolmabahçe Sarayı’nı her gün dünyanın birçok ülkesinden 7-8 bin kişinin ziyaret ettiğine dikkati çekti.
Mustafa Kemal Atatürk’ün, 1927-1938 yıllarında kullandığı Dolmabahçe Sarayı’ndaki 71 numaralı odada hayata gözlerini yumduğunu söyleyen Karahüseyin, “Onun vefatından sonra Dolmabahçe Sarayı’nı yüzbinler ziyaret etmiştir. Muayede Salonu’nda Atatürk’ün katafalkı, anmak için gelen beşerlerle buluşturulmuştur. Mehmet Şerafettin Yaltkaya, Atatürk’ün cenaze namazını burada kıldırmıştır.” dedi.
